در بخش اول و بخش دوم این سری نوشته، در مورد مفاهیم «لین استارتاپ» و نحوه انتخاب برگزارکننده، تیم اجرایی و منتورها مطالبی رو نوشتم.

در این بخش، دوست دارم روند برگزاری رویداد رو بگم و همچنین سایر تفاوت‌هایی که رویداد «لین استارتاپ ماشین» با «استارتاپ ویکند» داره.

شاید بد نباشه برنامه سه روز رویداد رو در اینجا بذارم و بخش به بخش همه رو توضیح بدم.

روز اول

ساعت ۱۶ : پذیرش

وقتی برای پذیرش به محل برگزاری رویداد بیاین، یک پکیج پذیرش برای هر نفر تهیه شده، این پکیج شامل کیف دستی، تیشرت، فولدر، راهنمای رویداد، استیکر، پیکسل، کاغذ یادداشت، کارت مترو / اتوبوس، کاتالوگ و تراکت حامیان، ماژیک و خودکار میشه. تمامی اینها مواردی هستند که شما در طول رویداد و برای یکپارچگی بهشون نیاز خواهید داشت.

ساعت ۱۷ : شروع، معرفی LSM و سخنرانی

ساعت ۱۷:۳۰ : آغاز ارائه ایده‌ها

هر کسی ۵۰ ثانیه فرصت خواهد داشت تا ایده خودش رو ارائه بده.

ساعت ۱۸ : رای‌گیری ایده‌ها و تیم‌سازی

برای رای‌گیری، هر کسی در زمان ارائه ایده‌ها باید از ایده‌ها خلاصه‌برداری کنه و به محض تموم شدن ارائه ایده‌ها رای خودش رو تحویل بده. بازار سیاه فروش رای و اینا وجود نداره. هر کسی فقط همون ۵۰ ثانیه برای ارائه ایده خودش و دفاع ازش برای جذب رای فرصت داره، نه کمتر و نه بیشتر.

شاید ارزش افزوده این قسمت هم این باشه که اسراف و هدر رفتن کاغذ به حداقل ممکن می‌رسه. علاوه بر این، چون هر کسی باید ایده‌ها رو گوش بده و برای رای دادن فرصت دیگه‌ای نداره، سکوت در سالن رعایت میشه و همه حواسشون به ارائه ایده‌هاست. آخرین مورد هم جلوگیری از اتلاف وقت هست و خیلی سریع‌تر فرایند رای‌گیری انجام میشه.

شاید بد نباشه بگم یکی از بهترین و مهم‌ترین ویژگی‌های رویداد لین استارتاپ ماشین همین timebox بودن هست. هر چیزی سر زمان تعیین شده اتفاق میفته.

ساعت ۱۹ : کارگاه ۱: آشنایی با Lean و معرفی Javelin Board

ساعت ۱۹:۳۰ : کارگاه ۲: مورد کاوی (Case Study)

از همان روز اول با دو کارگاه آموزش‌ها شروع میشه. خیلی مهمه که قبل از پایان روز نخست، بخشی از فعالیت‌های تیمی، بارش فکری و پر کردن بخش سمت راست Javelin Board رو شروع کنن.

ساعت ۲۰ : شام سبک

ساعت ۲۰:۴۵ : تیم‌ها به کار خود ادامه می‌دهند

ساعت ۲۲ : پایان روز نخست

روز دوم 

ساعت ۸ : صبحانه

ساعت ۹ : کارگاه ۳: مصاحبه با مشتریان

در بخش اول گفتم که ایده‌ها نیاز به اعتبارسنجی دارن، اعتبارسنجی به چه صورت هست؟؟ رفتن به بازار واقعی، شناسایی مشتری واقعی و مصاحبه با مشتری. البته مصاحبه اصول مرتبط با خودش رو داره، پس لازمه در این رویداد، اصول و مقدمات مصاحبه با مشتریان به شرکت‌کنندگان آموزش داده بشه.

قبل از بیرون زدن از ساختمان، شرکت‌کنندگان فرصت خواهند داشت که ستون اول از بخش سمت چپ Javelin Board رو تکمیل کنن، سوالات مصاحبه‌شون رو آماده کنن و با منتورها برای ادامه کار مشورت کنن و راهنمایی بگیرن.

ساعت ۱۰ : بیرون زدن از ساختمان

ساعت ۱۳ : نهار

ساعت ۱۴ : کارگاه ۴: چگونه MVP و ایده خود را به مشتریان پرزنت کنیم

ساعت ۱۴:۳۰ : کارگاه ۵: طراحی صفحه نخست (Landing Page) و به‌دست آوردن مشتریان

بعد از جمع‌بندی نتایجی که تیم‌ها از دور اول مصاحبه گرفتن، وقتشه تا یک مرحله به جلو برن، برای هر مرحله کارگاه‌هایی تشکیل میشه که ادامه روند و مراحل کار رو به شرکت‌کنندگان آموزش بده.

ساعت ۱۵ : بیرون زدن از ساختمان

ساعت ۱۸:۳۰ : شام سبک

ساعت ۱۹ : کارگاه ۶: Concierge MVP

ساعت ۱۹:۳۰ : بیرون زدن از ساختمان

ساعت ۲۲ : پایان روز دوم

در طول روز حداقل ۳ بار شرکت‌کنندگان از ساختمان بیرون میرن و مصاحبه می‌کنن و فرضیه‌های اولیه خودشون رو اعتبارسنجی می‌کنن.

روز سوم 

ساعت ۸ : صبحانه

ساعت ۹ : کارگاه ۷: چگونه در LSM برنده شویم؟

شبیه‌سازی بازار واقعی یکی از اهداف هر رویداد و کارگاه آموزشی است. در این مرحله شرکت‌کنندگان یاد می‌گیرن که چطور جلو سرمایه‌گذاران ارائه بدن.

ساعت ۹:۳۰ : بیرون زدن از ساختمان (هدف: به‌دست آوردن پول)

ساعت ۱۳ : نهار

ساعت ۱۶ : پایان مهلت آماده‌سازی پرزنتیشن‌ها

ساعت ۱۶:۳۰ : سخنرانی کلیدی- میهمان کارآفرین

ساعت ۱۷ : آغاز ارائه‌ها

ساعت ۱۹ : معرفی برندگان، تقدیر و سخنرانی

ساعت ۲۱ : پایان رویداد

– – –

بخشی از تفاوت‌های رویداد «لین استارتاپ ماشین» با «استارتاپ ویکند» در این پست مشخصه.

حالا به صورت مختصر تفاوت‌های این دو رویداد رو میگم:

۱- مفاهیم آموزشی

۲- به شکل فرآیندی، تمرکز به جای محصول روی «اعتبار سنجی» ایده است. پیش از آنکه انرژی و زمانی برای ساخت محصولی که کسی نمی‌خواهد صرف شود.

۳- از یک بورد مخصوص فرآیند – محور به نام «تخته آزمایش» یا «Javelin board» استفاده می‌کند که این را تسهیل می‌کند.

۴- انتخاب برگزارکننده

۵- انتخاب منتور: مربی گری جدی‌تر گرفته می‌شود. بنابراین برای مربیان چند ویدیو آموزشی و آزمون (آنلاین) در نظر گرفته شده تا بدون هیچ پیش زمینه‌ای وارد رویداد نشوند.

۶- تعداد شرکت‌کنندگان: تعداد شرکت‌کنندگان کمتری پذیرفته می‌شوند تا کیفیت بالاتر رود. حداکثر تعداد شرکت‌کننده در این رویداد برای اولین برگزاری در هر شهر، ۵۰ نفر می‌باشد. از رویداد دوم به بعد، حداکثر شرکت‌کننده ۷۰ نفر است.

۷- تعداد استاندارد مربیان: به ازای هر تیم یک مربی در رویداد حضور خواهد داشت.

۸- پکیج پذیرش

۹- ارائه ایده‌ها: در رویداد «لین استارتاپ ماشین» هر نفر تنها ۵۰ ثانیه برای ارائه ایده خود فرصت خواهد داشت.

۱۰- رای‌گیری و انتخاب ایده‌ها

۱۱- تیم: تعداد اعضای هر تیم بایستی بین ۳ تا ۵ نفر باشد. نه کمتر و نه بیشتر، ۳ نفر یا ۴ نفر یا ۵ نفر

۱۲- ۷ کارگاه در طول رویداد برگزار می‌شود.

۱۳- شبیه‌سازی بازار واقعی و ارائه در حضور سرمایه‌گذاران

۱۴- مصاحبه با مشتری

– – –

پی‌نوشت ۱: یادتون باشه مفاهیم آموزشی این دو رویداد در ادامه هم هستند و هر دو برای راه‌اندازی یک کسب و کار لازم هستند.

پی‌نوشت ۲: تفاوت این دو رویداد رو از نظر یکی از اساتید بخوانید.

اولین رویداد لین استارتاپ ماشین در شیراز (سومین رویداد در ایران)، با همکاری گروه استارتاپ‌های ایران، موسسه نوآوری کسب و کار اپاتان و مرکز آموزش علمی-کاربردی کارخانجات مخابراتی ایران ۲ تا ۴ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ برگزار خواهد شد.

در پست اول در مورد این فرصت ویژه، در مورد مفاهیم و مطالب آموزشی این رویداد نوشتم. در این پست در مورد انتخاب برگزارکننده، کادر اجرایی و منتورهای رویداد خواهم نوشت.

اگر داوطلب برگزار کردن رویداد در شهرتون باشین، اول از همه باید تجربه شرکت در یک رویداد رو داشته باشین.* بعد از اون باید با نماینده جهانی حاضر در ایران، آقای مهندس غانم‌زاده تماس بگیرین. ایشون شما رو به سازمان جهانی معرفی می‌کنند و لینک رویداد رو برای جمع‌آوری رای برای unlock شدن آماده می‌کنند. همونطور که می‌دونید ۳۰۰ رای لازمه تا مجوز برگزاری رویداد در یک شهر صادر بشه. برای جمع‌آوری رای یادتون باشه باید لینک referral خودتون رو به اشتراک بذارین، چون از نظر سازمان جهانی یکی از موارد مهم همینه که شخص داوطلب برگزاری، قدرت رسانه‌ای و جذب مخاطب بالایی داشته باشه.

بعد از اینکه رویداد آنلاک شد، شخص داوطلب برگزاری باید به عنوان Organizer درخواستش رو ثبت کنه و در آزمون سازمان جهانی شرکت کنه. بعد از شرکت در آزمون و تایید نماینده ایران، این فرد به عنوان برگزارکننده رویداد معرفی میشه.

بعد از آنلاک شدن و معرفی برگزارکننده، برگزارکننده متعهد میشه که رویداد رو مطابق استانداردهای لازم برگزار کنه و برای قدم اول باید تیم اجرایی رو تشکیل بده. برای انتخاب تیم اجرایی همیشه اطلاع‌رسانی عمومی میشه تا داوطلبان رزومه خودشون رو بفرستن.

از داوطلبان عموماً خواسته میشه که به چند مورد بر اساس علاقه و تخصص به خودشون نمره بدند و بعد از بررسی رزومه، قبول یا رد میشن. عموماً تجربه برگزار کردن رویداد یکی از مهم‌ترین فاکتورهای مد نظر در انتخاب کادر اجرایی است. علاوه بر این باید با استارتاپ و ماهیت آن آشنایی کامل داشته باشند. به همین علت، بعضاً افرادی که در رویدادهای استارتاپی شرکت کردند، شانس بیشتری در پذیرفته شدن به عنوان داوطلبان تیم اجرایی دارند.

در ادامه، پس از تشکیل تیم، اعضای تیم اجرایی آموزش می‌بینن و به طور کامل با مفاهیم Lean Startup آشنا می‌شوند. چرا؟ چون واقعاً اهمیت داره که بتونن به متقاضیان و شرکت‌کنندگان به طور کامل و با آگاهی کامل پاسخ بدند.

در مورد انتخاب منتورها، یک پست جامع در مورد نحوه شرکت در آزمون سازمان جهانی در بلاگ رویداد منتشر شده. البته این مرحله، اولین مرحله از مراحل تایید یک منتور در رویداد ماشین استارتاپ ناب است.

بعد از کسب حد نصاب نمره، رزومه هر فرد بررسی میشه، یکی از مهم‌ترین معیارها، تجربه شکست و رو به رو شدن و غلبه کردن بر ترس از شکسته و همینطور عدم ترس در به اشتراک گذاشتن تجربیات شکست. قطعاً کسی که در راه‌اندازی کسب و کار شکستی رو متحمل شده، خیلی راحت‌تر می‌تونه چالش‌ها رو ببینه و با اشتراک گذاشتن این چالش‌ها با شرکت‌کننده‌ها می‌تونه اونها رو با موانع و چالش‌ها آشنا کنه.

حالا چرا شکست؟ شاید کسی اینقدر موفق بوده که هیچ وقت شکست نخورده. تجربه ثابت کرده که شکست موجب پیروزیه.

دیگه چه معیارهایی مهمه؟

قطعاً تجربه راه‌اندازی یک کسب و کار با متدولوژی Lean Startup

یکی دیگه از مهم‌ترین معیارها، اخلاق خوبه. به کرات در رویدادهای دیگه دیده شده که منتور عزیز، سر شرکت‌کننده داد زده، یا اون رو تحقیر کرده، یادمون باشه حتی اگر کسی داره اشتباه می‌کنه بهش نگیم داره اشتباه می‌کنه، ازش سوال بپرسیم و به چالش بکشیمش تا خودش متوجه اشتباهش بشه.

به جای اینکه بهشون ماهی بدیم، بهشون ماهیگیری یاد بدیم.

حالا برگردیم به عنوان این پست: چرا شرکت در ماشین استارتاپ ناب یک فرصت ناب است؟

از آنجا که LSM تلاش می‌کند آموزه‌های متد Lean Startup را جدی‌تر به کار بگیرد: مربی‌گری جدی‌تر گرفته می‌شود. بنابراین برای مربیان چند ویدیو آموزشی و آزمون (آنلاین) در نظر گرفته شده تا بدون هیچ پیش زمینه‌ای وارد رویداد نشوند.

به دفعات دیده شده که منتورهای مختلف در رویداد، با نظر شخصی خودشون شرکت‌کننده‌ها رو راهنمایی می‌کردند و خیلی وقت‌ها نظرات متفاوتی رو به اونها ارائه می‌کردند و باعث سردرگمی شرکت‌کنندگان می‌شدند. اما مفاهیم و آموزه‌های رویداد لین استارتاپ ماشین یکسان هستند و منتورها همگی از دانش مناسب این رویداد برخوردارند.

– – –

*: من در اولین رویدادی که در ایران (تهران) برگزار شد، عضو تیم اجرایی بودم، با توجه به اینکه پیش از این رویدادی برگزار نشده بود، ما از چند ماه قبل به مطالعه پرداختیم و آقای مهندس غانم‌زاده موارد ضروری رو به ما آموزش دادند.

اولین رویداد لین استارتاپ ماشین در شیراز (سومین رویداد در ایران)، با همکاری گروه استارتاپ‌های ایران، موسسه نوآوری کسب و کار اپاتان و مرکز آموزش علمی-کاربردی کارخانجات مخابراتی ایران ۲ تا ۴ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ برگزار خواهد شد.

حتماً تا حالا جسته و گریخته اطلاعاتی در مورد این رویداد به دست آوردین و لایوبلاگ رویداد اول تهران در اردیبهشت ماه و رویداد دوم تهران در بهمن ماه رو دیدین. با دیدن لایوبلاگ به صورت نسبی میشه فهمید چه اتفاقاتی در رویداد میفته و چه کارگاه‌هایی برگزار میشه و تیم‌ها چطوری تشکیل میشن و غیره و غیره. دوست دارم در این پست و پست‌های بعدی به صورت مفصل در مورد این رویداد و روند برگزاری بنویسم.

سوالی که شاید همین اول برای همه مخاطبان مطرح میشه این هستش که این رویداد چه فرقی با استارتاپ ویکند داره و من در ضمن این متن برخی تفاوت‌هاشون رو ذکر خواهم کرد.

دوست دارم این پست رو با مدلسازی (با یک چرخه تکرارپذیر و توسعه‌پذیر) روند راه اندازی یک کسب و کار رو بگم:

ایده -> اعتبارسنجی سریع ایده (مشتری، مساله، راه حل) -> مستند کردن مدل کسب و کار (فرضیه اولیه) -> اعتبارسنجی مساله -> اعتبار سنجی راه حل -> اعتبارسنجی MVP

همونطوری که در این پرخه می‌بینید، هر کسب و کاری با یک ایده اولیه شروع میشه.

ایده: رفته بودم دفتر پست، زمانی که فرایند رو انجام دادن، یک رسید کاغذی رو در یک پاکت گذاشتند و به من تحویل دادند. من خیلی فکرم مشغول شد در این مورد که چقدر کاغذ داره هدر میره و سلامتی محیط زیست در خطره. به ذهنم رسید یک اپلیکیشن طراحی کنم که به جای رسید پیگیری، کد پیگیری رو با شناسه خودم برام ذخیره کنه.

wooooooooooooooooooooooooooooooooooow چه ایده خوبی!!!! واقعاً با این کار می‌تونم جون درخت‌های زیادی رو نجات بدم و حتماً محیط زیست از من حمایت می‌کنه و پست و دفاتر پستی این اپلیکیشن رو از من می‌خرن. چقدر می‌تونم ارزش‌آفرینی کنم و پولدار بشم.

شاید اگر برنامه‌نویسی اندروید بلد بودم، اپلیکیشن رو می‌نوشتم و می‌رفتم سراغ دفاتر پستی و می‌خواستم فرهنگ‌سازی کنم و مطمئناً وقت زیادی رو هدر می‌دادم، چرا؟ چون مشتری من مشخص نیست. من تصور می‌کردم دفاتر پستی مشتری من هستند ولی حالا که دفاتر پستی این اپلیکیشن رو نمی‌خوان. ولی چرا نمی‌خوان؟

افرادی به پست مراجعه می‌کنند که اصلاً Smart Phone ندارن. خب اشکال نداره شماره پیگیری براشون اسمس میشه.

زنگ خطر = راه حل چرا تغییر کرد؟

افرادی که به پست مراجعه می‌کنند و Smart Phone دارند، سالی یک بار بسته پستی دارن و واقعاً براشون مهم نیست کاغذ تحویل بگیرن یا اسمس!!!!!

زنگ خطر = چرا هیچ‌کس به فکر نجات محیط زیست نیست؟

افرادی که هفتگی یا ماهیانه و به تعداد زیاد بسته پستی دارن، (مثلاً فروشگاه‌ها) شماره پیگیری رو توی سیستم CRM خودشون ذخیره می‌کنن و هیچ نیازی به چنین اپلیکیشنی ندارن.

زنگ خطر = شکست

ایده من که خیلی خوب بود، به فکر حفظ محیط زیست بودم، ارزش زیادی ایجاد می‌کردم، ولی چراااااااا شکست؟؟؟؟؟

اینجاست که من یادم رفته ایده -> پیاده‌سازی اشتباه‌ترین روند راه‌اندازی یک کسب و کار هست. چطوری می‌تونم بفهمم مشتری من کیه؟ چطوری می‌تونم بفهمم ایده و مشکلی که در ذهن من هست، واقعاً مشکل مشتری هست یا نه؟؟؟

چطووووووووووررررر؟؟؟ چططوووووووووووووورررررررررر؟؟؟ چطووووووووووووررررررررررررررررررررررررر؟؟؟

اینجاست که برمی‌گردیم به حرف اساتید و مجربان این حوزه که همیشه بهمون می‌گفتن:

ایده باید اعتبارسنجی بشه، برای اعتبارسنجی هم باید مشتری واقعی رو پیدا کنی و باهاش رو در رو مصاحبه کنی.

حالا برمی‌گردیم به رویداد ماشین استارتاپ ناب و یه تاریخچه خیلی کوچیک ازش رو میگیم.

از سال ۲۰۰۶ که استارتاپ ویکند شکل گرفت، رویدادهای زیادی برگزار می‌شدند، شاید هزاران هزار ایده مطرح می‌شدند که شاید اگر همه اونها اجرایی بودند، الآن دنیا بهشت بود، ولی خب. ایده‌ها شکست خوردند. چرا؟

چون محصولی رو تولید می‌کردند که مشتری نداشت، نیاز مردم نبود، فقط نیاز ایده دهنده و شاید دو تا از دوستاش بود.

حالا بریم به سال ۲۰۰۹، زمانی که اریک ریس حاصل مطالعات و تجربیاتش رو در یک بلاگ منتشر کرد و در ادامه در سال ۲۰۱۱ کتاب The Lean Startup رو بر اساس همین تجربیات منتشر کرد. آقای اریک ریس، بر اساس سه متدولوژی Lean Manufacturing و Customer Development و Agile (تولید ناب، مشتری‌سازی و چابک) یک متدولوژی جدید طراحی کردند به نام Lean Startup که ما با عنوان «استارتاپ ناب» معرفیش می‌کنیم.

بعد از شکست‌های پیاپی استارتاپ‌ها، سازمان خصوصی تشکیل شد که این سازمان بانی رویداد Lean Startup Machine یا «ماشین استارتاپ ناب» هستند. این سازمان بر اساس متدولوژی «استارتاپ ناب» رویداد رو طراحی کردند تا به نوعی درصد شکست استارتاپ‌ها رو کم کنند یا به همین شعار خودشون برسند:

Fail Fast, Succeed Faster

حالا برگردیم به عنوان این پست: چرا شرکت در ماشین استارتاپ ناب یک فرصت ناب است؟

یک فرصت ویژه است چون اعتبارسنجی رو به خوبی، به صورت عملی و با مراجعه به بازار واقعی و شناخت مشتری واقعی یاد می‌گیریم.

ایده -> اعتبارسنجی سریع ایده (مشتری، مساله، راه حل) -> …

پس با یادگیری این مرحله، می‌تونیم از یک ایده اولیه، به ایده معتبری برسیم که وقتی وارد بازار بشه، مشتری‌های خودش رو داره.

پس اولین تفاوت Lean Startup Machine و Startup Weekend مباحث آموزش در آنهاست.

ایده -> اعتبارسنجی سریع ایده (مشتری، مساله، راه حل) -> مستند کردن مدل کسب و کار (فرضیه اولیه) -> …

همونطور که می‌دونید، مستند کردن مدل کسب و کار در استارتاپ ویکند آموزش داده میشه. پس این دو رویداد در دنباله هم قرار دارن و لازمه پیش از شرکت در استارتاپ ویکند و یادگیری مستند کردن مدل کسب و کار، اعتبارسنجی ایده رو یاد بگیرین.

دومین رویداد ماشین استارتاپ ناب تهران ۱ تا ۳ بهمن ۱۳۹۳ برگزار خواهد شد. در اولین دوره که اردیبهشت امسال برگزار شد، فرصت خوبی بود تا بیشتر با مفاهیم متدولوژی لین و لین استارتاپ آشنا بشم. پیشتر در مورد این رویداد نوشته بودم و اینکه در پشت صحنه برگزاری چی می‌گذره و و در نهایت چه خاطرات خوشی رو رقم می‌زنه.

ماشین استارتاپ ناب (LMS) کارگاهی سه روزه در زمینه ساخت یک کسب‌وکار موفق است. بیشتر شرکت‌های جدید شکست می‌خورند چراکه چیزی می‌سازند که کسی نمی‌خواهد. LSM یک فرآیند برای کشف اینکه چه محصولی در بازار موفق خواهد بود و کدام موفق نخواهد شد را به شرکت‌کنندگان می‌آموزد. ماشین استارتاپ ناب تجربه آموزشی ۴۸ ساعته و فراگیر است، کنفرانس نیست و هکاتون هم نیست.

برخلاف هکاتون‌ها، افرادی که در LSM شرکت می‌کنند ایده جدید کسب‌وکار خود را با مشتریان اعتبار سنجی می‌کنند، پیش از آن‌که آن را بسازند؛ از بازخورد مشتریان استفاده می‌کنند تا به سوی فرصت‌های جدید چرخش کنند. بسیاری از برندگان ماشین استارتاپ ناب در همان زمان برگزاری شروع به درآمدزایی کرده‌اند. یک کارآفرین-مارک آبرامسون- پنج بار چرخش کرد و در روز آخر توانست ۴۵۰۰ دلار کسب کند.
چندین استارتاپ هم که از تیم‌های شرکت کننده در این رویداد شکل گرفته‌اند توانسته‌اند موفقیت‌های بسیار کسب کنند. برای نمونه استارتاپ Twenty20 شش ماه پس از شرکت در این رویداد توانست به درآمد ۱/۵ میلیون دلار برسد.

رویداد LSM با توجه به اهمیت و تاکید بر آموزش، مجموعه قوانینی رو برای برگزاری در نظر گرفتن.

اولین مورد، برگزاری ۶ تا ۷ کارگاه اجباری در رویداد هست که تمام موارد بایستی توسط منتورهای با تجربه و کسانی که سابقه اون قعالیت رو دارن ارائه داده بشه.

دومین مورد، حداکثر تعداد شرکت‌کننده در رویداد ۷۰ نفر ذکر شده.

سومین مورد، تعداد اعضای تیم ۳ تا ۵ نفر هست، تیمی با کمتر از ۳ عضو نداریم همچنین تیمی با بیش از ۵ عضو وجود نداره.

چهارمین مورد، تمامی منتورها بایستی در آزمون سازمان جهانی شرکت کنن و حدنصاب نمره رو کسب کنن، زیرا آموزش‌ها بایستی بر اساس متدولوژی لین استارتاپ و تخته آزمایش باشه. البته تنها کسب حدنصاب نمره مد نظر نیست و تجربه عملی افراد هم در نظر گرفته میشه.

تمامی این موارد برای تضمین کیفیت رویداد هستند و کاملاً قابل اجرا هستند. رویداد پیش‌رو در تهران و پس از آن رویداد لین استارتاپ ماشین شیراز در اردیبهشت ۱۳۹۴ با حضور افراد علاقه‌مند، منتورهای مجرب و داوران و سرمایه‌گذاران برگزار خواهد شد.

از پیش از عید، آقای غانم‌زاده در مورد برگزاری لین استارتاپ ماشین باهام صحبت کرده بودن و روزی که زنگ زدن و ازم خواستن جز کادر برگزاری باشم، بی چون و چرا قبول کردم. دو دلیل عمده این بود که فرصت این رو داشتم باز به افراد علاقه‌مند به پیشرفت خدمت کنم و دلیل دوم همکاری با آقای غانم زاده بود که از نظر من یکی از بهترین همکارهای دنیا هستن. شبکه‌های اجتماعی و مدیریت محتوا در مدتی که از شیراز کارها رو پیگیری می‌کردم به من سپرده شد که در این امر خانم المیرا جمالیان و آقای فتح‌زاده حسابی بهم کمک کردن.

بالاخره یک ماه سخت گذشت تا رسیدیم به هفته برگزاری رویداد …

سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۳، بعد از چندین هفته کم‌خوابی مداوم، ساعت ۵ صبح راه افتادم به سمت فرودگاه برای شروع یک آخر هفته ناب، آخر هفته‌ای که خیلی ناب‌تر از تصورم شد.

حدود ساعت ۹ صبح بود که رسیدم به دفتر شرکت ارتباط فردا، تا اون لحظه از وسایلی که آماده شده بود فقط عکس‌هاشون رو دیده بودم و دیدن استیکر و فولدر و تیشرت و بقیه چیزها واقعاً هیجان‌انگیز بود. یکی از نکات مثبت این رویداد این بود که از برگزارکنندگان و اسپانسرهای خوبی برخوردار بود و همه در تلاش بودن که یک رویداد با کیفیت رو برگزار کنن. روز سه‌شنبه بخشی از پکیج پذیرش رو آماده کردیم و در پایان همراه با آندراش یکی از سخنرانان رویداد که مهمان ما بود برای شام به یک رستوران بسیار خوب رفتیم.

روز چهارشنبه شد و سحرخیز باش تا کامروا شوی. مربیان در محل برگزاری جلسه پیش از برگزاری رویداد داشتن و ما هم پکیج پذیرش و تیشرت و شال‌ها رو آماده می‌کردیم، در این حین لایوبلاگ پیش از رویداد هم به همت آقای ارجمند در حال به روز رسانی بود.

کمتر از ۲ ساعت به شروع پذیرش مونده بود و ماژیک در سطح شهر ناپدید شده بود، آقای صادری و همسرشون بالاخره موفق شده بودن تمام لوازم‌التحریرهای انقلاب رو از ماژیک خالی کنن و به ما رسیدن. آویزهای گردنی رسید و حجم کارهای پیش از پذیرش ناگهانی چند برابر شد. با کمک چند تا از مربی‌های خوبمون، خانم شیخ نژاد فرد، آقای زاهدی، آقای سپیدفکر و آقای رنجبر، تمام پکیج‌ها آماده شد، آویزهای گردنی به ترتیب حروف الفبا روی میز چیده شد، بسته تیشرت‌ها با علامت سایز طبقه‌بندی شد و کانتر پذیرش آماده شد. آهان، منوال لین استارتاپ ماشین رو هم روی میز پذیرش داشتیم که به نظرم واقعاً وجود چنین منوالی در تمام همایش‌ها و رویدادها ضروری هست.

ساعت ۴ شد، نه صبر کنید، یه تعداد زیادی از شرکت‌کننده‌ها ساعت ۳ رسیده بودن به محل برگزاری، شور و شوق هیجان پیش از رویداد حسابی تاثیرگذار بوده. یه تعدادی از شرکت‌کننده‌ها هم که از شهر دیگه اومده بودن، با تخفیف هتل مجموعه تلاش در همون‌جا مستقر شدن.

فیدبک‌هایی که از شروع رویداد و تعجب شرکت‌کننده‌ها از دیدن پذیرش می‌گرفتیم بهمون انرژی مضاعف میداد تا بیشتر و بهتر در کنارشون باشیم و بهشون کمک کنیم.

همزمان با پذیرش شرکت‌کنندگان، مربیان هم پذیرش میشدن و تیشرت مخصوص به خودشون رو می‌گرفتن، از مربیان خواستیم تا به عنوان الگوی سایرین همون موقع تیشرت رو بپوشن تا همه یک دست باشن و شرکت‌کننده‌ها مربیان رو بشناسن و یاد بگیرن در طول سه روزی که هستن تیشرت‌هایی که براشون تهیه شده رو بپوشن.

راس ساعت ۵ رویداد لین استارتاپ ماشین با حضور مربیان، مهمانان، خبرنگاران و شرکت‌کنندگان عزیز آغاز شد. آرش ماهر عزیز، عضو استارتاپ‌تی‌وی به عنوان مجری برنامه رو آغاز کرد و بعد از سخنان آغازین آقای غانم‌زاده، برنامه با سخنرانی آندراش لوگار سخنرانی ادامه یافت.

بعد از سخنرانی، از من خواستن که آندراش رو بدرقه کنم و من در اون لحظه، تمام ۱۵ سال انگلیسی یاد گرفتن و حرف زدن رو به یک باره فراموش کردم و در جواب حرفای آندراش فقط میگفتم یس یس، البته آخرش هم گفتم have a nice trip که فکر می‌کنم به جا نبود.

با شروع ارائه ایده‌ها هیجان سالن چند برابر شد و ۱۸ ایده ارائه شد. ۹ ایده انتخاب شد و گروه‌های ۳ تا ۵ نفره تشکیل شد. بعد از یک شام سبک، دو ارائه آقای صفری و آقای میلانی رو داشتیم و بعد از اختصاص تخته آزمایش به تیم‌ها و توضیحات اولیه، روز اول تمام شد.

راس ساعت ۸ صبح پنجشنبه، صبحانه سرو شد و ساعت ۹ صبح اولین کارگاه برگزار شد و بعد از کارگاه با آژیر خطر شرکت‌کنندگان با شعار Get Out Of The Building به خارج از ساختمان راهنمایی شدن تا اولین تجربه ارزیابی ایده رو در بازار واقعی کسب کنن.

زمانی که شرکت‌کنندگان از محل برگزاری بیرون می‌رفتن، جلسات مربیان آغاز میشد، اولین جلسه مربوط بود به ارزیابی ایده “کافه استارتاپ”. در این کار مربیان بر اساس درس‌هایی که به شرکت‌کنندگان میدادن، فعالیت ارزیابی ایده رو شروع کردن، با تلفن زدن و انتشار متن در فیسبوک، مخاطبانی رو جذب کردن و مصاحبه انجام دادن. علاوه بر کار بر روی ایده، مربیان در مورد فعالیت تیم‌ها با هم صحبت می‌کردن و همه مربیان در جریان کار تمامی تیم‌ها قرار می‌گرفتن.

در روز دوم برگزاری بعد از هر کارگاه شرکت‌کنندگان از محل برگزاری خارج شدن و بعد از برگشت نتیجه ارزیابی ها رو با مربیان به اشتراک گذاشتن، بعضی ایده‌ها به طور کلی تغییر کرد و برخی با یک تغییر جزئی به فعالیتشون ادامه دادن. سخنرانی گریس به صورت آنلاین از نقاط عطف روز دوم بود که انگیزه و هیجان تمامی حاضرین رو بیشتر کرد. اینکه از لین استارتاپ ماشین جهانی به تمامی رویدادهای برگزارشده در سطح دنیا توجه دارن، واقعاً انرژی‌بخش هست.

روز سوم برای من و مهدیه با خبر پرس و جوی Sheryl Sandberg در مورد ما شروع شد. شعار Lean IN که روی شال‌هامون چاپ کرده بودیم، برگرفته از جنبشی به رهبری شریل بود که برای حمایت از بانوان در تمامی عرصه‌ها و حوزه‌ها فعالیت می‌کنن. این مسئله باعث جذب اونها شده بود و گریس، نولا و شریل در طی چند ایمیل از ما خواستن تا خودمون رو معرفی کنیم و اهدافمون رو بگیم و علت اینکه در رویداد شرکت کردیم رو براشون بفرستیم.

به نظر من هیجان بیرون کردن شرکت‌کننده‌ها با ماسک جیغ، یکی از بامزه‌ترین اتفاقات روز آخر بود. ارائه آقای کرمانپور و تئاتری که با کمک خانم شیخ‌نژاد فرد در نقش مریسا میر و آقای علیپور در نقش استیو جابز مرحوم اجرا کردن، یکی از جذاب‌ترین ارائه‌های این رویداد بود.

شرکت‌کننده‌ها فرصت داشتن تا پیش از ناهار برای بار آخر به بیرون از ساختمون برن، MVP اولیه خودشون رو بفروشن و با خریدار قرارداد ببندن. بعضی تیم‌ها تونسته بودن طرح اولیه کاغذی که از ارزیابی ایده‌شون بهش رسیده بودن رو با قیمت‌های متفاوتی بفروشن. بیشتر از همه من در جریان کار تیم Travel Maniac و تیم WeNote بودم. البته بد نیست بگم که ایده Qpay رو بیشتر از همه ایده‌ها دوست داشتم.

لحظات آخر پیش از شروع اختتامیه شلوغ‌ترین ساعات این سه روز هست، تیم‌ها ارائه‌هاشون رو آماده می‌کنن و برای مربی‌ها و برگزارکننده‌ها ارائه میدن. ازشون راهنمایی‌های نهایی رو می‌گیرن تا بتونن ارائه هر چه بهتری داشته باشن. داوران پیش از شروع اختتامیه در محل برگزار حضور پیدا کردن و از نزدیک فعالیت تیم‌ها رو دیدن، بعد از اون جلسه داوران با حضور آقای عباسی نماینده منتورها در هیئت داوران تشکیل شد تا استانداردهای داوری رو با هم مرور کنن. برای این کار یک جدول در اختیار همه قرار گرفتن تا بر اساس شاخص‌های ارزیابی به ارائه‌ها امتیاز بدن.

راس ساعت ۴ اختتامیه با سخنان آقای غانم‌زاده شروع شد. موقع سخنرانی دکتر نوشادی من در سالن نبودم، برای همین نمی‌تونم بگم در مورد چی سخنرانی می‌کردن، اما از ارائه ایشون به طور کامل فیلمبرداری شده که به محض اینکه بتونم، فیلمش رو از کانال استارتاپ‌تی‌وی در اختیار علاقه‌مندان خواهیم گذاشت.

شروع ارائه‌ها و فشردگی کار تیم لایوبلاگ در این لحظات، انرژی بیشتری لازم داشت که در این بین، حضور حورا وکیلی دوست خوبم به عنوان عکاس یاری رسان تک تک لحظات دشوار بود. بیشتر فشار کاری این رویداد برای تیم استارتاپ‌تی‌وی روی دوش حورا وکیلی، عابد ارجمند و آرش ماهر عزیز بود که به خوبی تونستن این رویداد رو پوشش بدن.

پس از ارائه تیم‌ها، مدتی که داوران در حال جمعبندی نظرات و امتیازهاشون بودن، از مربیان خواسته شد که صحبت‌های جمعبندی رو انجام بدن، آقای امینی، در مورد هر کدوم از تیم‌ها یک جمله یا پاراگراف رو گفتن تا انگیزه‌بخش ادامه کار افراد باشه.

تیم سپاس، سامانه پایش سلامت، تیم Qpay و تیم WeNote به ترتیب اول تا سوم شدن که هدایای خود را از بانک آینده و شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا دریافت کردن. با حمایت دکتر صادقی مدیرعامل شرکت لوتوس، هدایایی نیز برای تیم چهارم و پنجم، تیم ماجرا من و تیم NFC تقدیم گردید.

این رویداد با تشکر کادر برگزاری و مربیان از نماینده لین استارتاپ ماشین جهانی و بانی برگزاری این رویداد آقای ناصر غانم‌زاده به پایان رسید. برای تهیه این هدیه، من و مهدیه صبح روز آخر با استفاده از یک مدل کسب و کار ساده و با جذب مخاطبان (مربیان) مبلغی رو جمع کردیم و یک کتاب نفیس از آثار استاد فرشچیان و یک کتاب تاریخچه استان خوزستان سرزمین مادری آقای غانم زاده تهیه شد. علاوه بر این، یک تیشرت رو به رسم یادگار همگی امضا کردیم که امیدواریم آقای غانم‌زاده از هدایا راضی بوده باشن.

در پایان دوست دارم لینک نوشته‌هایی که پس از برگزاری منتشر شدن رو براتون بذارم:

لایوبلاگ لین استارتاپ ماشین – پیش از رویداد تا پس از رویداد : استارتاپ‌تی‌وی

گذری بر آنچه در اولین رویداد لین استارتاپ ماشین تهران گذشت : سهیل عباسی – خوشفکری

گزارش تصویری لین استارتاپ ماشین : سایت آی‌تی ایران

اولین رویداد لین استارتاپ ماشین ایران – تهران برگزار شد : اخبار فناوری اطلاعات و ارتباطات – ایتنا

– – –

پی‌نوشت ۱: این متن نه گزارش بود، نه آموزه‌های برگزاری، فقط مروری بود بر خاطرات ۴ روز در کنار عزیزانی که دوستی باهاشون غنیمت هست.

پی‌نوشت ۲: من هم عضو کادر برگزاری لین استارتاپ ماشین بودم، هم عضو تیم استارتاپ تی‌وی، تجربه داشتن دو مسئولیت سنگین در هر یک رویداد، تجربه واقعاً سخت و البته هیجان‌انگیز بود.

پی‌نوشت ۳: برای دیدن تصاویر خیلی بیشتر (حدود ۲۰۰ عکس) می‌تونید به فیسبوک استارتاپ‌تی‌وی حامی رسانه‌ای رویداد لین استارتاپ ماشین مراجعه کنید.

پی‌نوشت ۴: در این رویداد ۵۸ گیگ عکس، فیلم و پادکست توسط تیم استارتاپ‌تی‌وی تولید شد که مصاحبه‌ها و ارائه‌ها به مرور منتشر خواهند شد.

پی‌نوشت ۵: خوشحالم که بعد از مدت‌ها دوستان عزیزم ندا و مهدی رو دیدم، خوشحالم که برای اولین بار تیم استارتاپ‌تی‌وی بعد از کسب یک نتیجه عالی از یک تیم‌ورک مجازی دور هم جمع شدیم.

پی‌نوشت ۶: خوشحالم از آشنایی با سایر مربیان به شدت عزیز که بار اول بود ملاقاتشون می‌کردم.

رویداد لین استارتاپ ماشین، با حضور ۱۳ مربی با سابقه، فعال، پر انرژی و خوش اخلاق، دو سخنران حضوری از موفق ترین افراد حوزه خود و یک سخنرانی به صورت آنلاین، آخر این هفته برگزار خواهد شد.

خاطرم هست که در زمان برگزاری رویداد استارتاپ ویکند شیراز، حدود ۶۰ نفر روز سه‌شنبه یک روز پیش از رویداد و حدود ۵ نفر در روز رویداد ثبت‌نام کردن، این عادت غلط که شرکت‌کننده‌ها صبر می‌کنن و در روزهای آخر ثبت‌نام می‌کنن موردی هست که در تمام رویدادها و همایش‌ها به کرات دیده شده. 

پیشتر هم در پست ۹۰ دقیقه ثبت‌نام نوشته بودم که این تاخیر در ثبت‌نام چه تاثیراتی داره. برخی از افراد تصورشون این هست که در روزهای پایانی باقی مانده به رویداد تخفیفی برای ثبت‌نام در نظر گرفته میشه. شاید بد نباشه در مورد بخشی از هزینه‌هایی که برای برگزاری رویداد لازم هست رو بررسی کنیم تا ببینیم واقعاً علت این هزینه چی هست.

زمانی که تجربیاتم رو در برگزاری استارتاپ ویکند شیراز نوشتم، یک پست کامل در مورد هزینه‌ها نوشته بودم که به نظرم بد نیست پیش از رویداد لین استارتاپ ماشین مواردی رو برای اطلاع بیشتر علاقه‌مندان و شرکت‌کنندگان ذکر کنم.

اگر با روند برگزاری لین استارتاپ ماشین آشنا باشید، می‌دونید که برای اینکه شرکت جهانی اجازه برگزاری این رویداد رو در شهری بده، بعد از ثبت شهر در سایت و درخواست برگزاری، یک لینک برای رای دادن باز میشه که ۵۰۰ نفر بایستی در این لینک رای بدن تا برگزاری رویداد در اون شهر به اصطلاح unlock بشه و مجوز برگزاری صادر بشه. زمانی که در سایت لین استارتاپ ماشین عضو بشید، لینکی برای ثبت‌نام به عنوان منتور یا مربی هست. به نظر شما چرا سایت لین استارتاپ ماشین چنین مرحله‌ای رو منتشر کرده؟

پاسخش ساده است: برای اینکه در لین استارتاپ ماشین مربی باشید، بایستی در آزمون منتورها شرکت کنید.

۱- یکی از مهم‌ترین نکاتی که اینجا پیش میاد، این هستش که، با توجه به قبولی منتورهای ساکن شهرهای مختلف، هزینه قابل توجهی برای رفت و آمد و اسکان مربیان انتخاب شده، به عهده برگزارکننده رویداد هست.

۲- هزینه بعدی مربوط به محل برگزاری و پذیرایی (صبحانه – ناهار – شام – میان‌وعده‌ها) در رویداد هست. همین مورد بالاترین درصد پرداختی است.

۳- اینترنت پرسرعت یکی از مهم‌ترین هزینه‌های رویداد هست.

۴- مواردی مثل پکیج پذیرش شامل آویز گردنی، فولدر، کاغذ، خودکار، ماژیک، استیکی نوت و …. یکی از هزینه‌هایی هست که به خاطر کم بودن قیمت لوازم‌التحریر به نظر میاد بخش کمی از هزینه‌ها رو به خودش اختصاص بده، ولی قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود. تهیه پکیج پذیرش حدود ۳۰ درصد کل هزینه‌های رویداد رو به خودش اختصاص میده.

۵- موارد دیگه‌ای مثل تبلیغات هست که همیشه میگن از ۱۰ دلار، ۱ دلارش رو جنس بخر، ۹ دلارش رو برای تبلیغات خرج کن. تاثیر تبلیغات بسیار مهم و البته هزینه هم با توجه به درجه اهمیتش خیلی بالاست.

۶- شاید هیچ‌کس ندونه ۱۰ درصد از هزینه‌های رویداد مربوط خرج‌های به نظر کمی مانند پرینت برگ رای، کانداکتور و  سایر کارهای چاپی مثل بوم کسب و کار، آویز گردنی، چاپ سربرگ، چاپ آویز گردنی و … هست.

۷- …

فکر می‌کنم همه هزینه‌ها به ذهن من نرسید. خودتون بقیه هزینه‌ها رو مطمئناً در حین برگزاری رویداد خواهید دید.

هزینه‌های تقریبی رویداد حدود ۳۵ میلیون تومان میشه که با هزینه‌های غیر مترقبه، ۴۰ میلیون تومان هزینه نهایی تخمین زده شده است.

ظرفیت شرکت‌کنندگان ۵۰ – ۷۰ نفر هست، همونطور که می‌دونید قیمت پایه شرکت در این رویداد ۱۹۰ هزار تومان هست، پیش از این یک تخفیف کوچک برای ثبت‌نام زودهنگام برای کسانی که برای زمان خودشون و کادر برگزاری احترام قائل هستند در نظر گرفته شده بود که با توجه به علاقه زیاد افراد به این رویداد یک هفته پیش از برگزاری این ظرفیت تکمیل شد.

مبلغی که هر شرکت‌کننده پرداخت می‌کنه تنها ۳۰ درصد از هزینه‌های هر فرد رو پوشش میده. بخشی از هزینه‌ها رو اسپانسرها پوشش میدن. در بخش هزینه‌ها من اطلاع رسانی و پوشش خبری حین رویداد رو اضافه نکردم، چون این وظیفه مهم و سنگین رو حامیان رسانه‌ای رویداد به عهده گرفتن.

با یه حساب سرانگشتی، با توجه به کیفیت برگزاری، اعتبار مربیان و امکانات ارائه شده، متوجه میشیم که در واقع ما با هزینه چند وعده غذا، می‌تونیم از بهترین امکانات آموزشی بهره ببریم. آموزشی که عمقش به مراتب خیلی بیشتر از طعم غذاست، و لذت و هیجانش ارزشمندتر از خرید یک عینک مارک تقلبی.

– – –

پی‌نوشت: به نظر شما هزینه ۲۱۰ هزار تومان برای آموزش عملی در ۵۴ ساعت که به صورت مداوم ۱۳ مربی در کنار شما خواهند بود و علاوه بر یادگیری، میتونید روابط کاری و همکاری بسیار مناسبی رو در یک چنین محیط تخصصی ای پیدا کنید، زیاد به نظر می‌رسه؟؟؟

خیلی پیشتر یک پست در مورد لین استارتاپ ماشین نوشته بودم که بعد از ری-استور شدن وبلاگم و پاک شدن ۹ تا پست آخر، از دست رفت. الآن تنها چیزی که خاطرم هست، ایمیلی بود که برای آنلاک شدن این رویداد برای افرادی که در نظرسنجی شرکت کرده بودن ارسال شده بود.

این روزا بحث‌های داغ استارتاپی خیلی زیاد توی کشور رواج داره، رویدادها و همایش‌هایی با نام‌های مختلف در بستر اکوسیستم در حال برگزاری هستن. استارتاپ‌ویکند، میتاپس، روز آخر، فردای شکست، تجربه کاربری و سایر همایش‌های تخصصی و نیمه تخصصی که در این راستا با هدف گسترش اکوسیستم کارآفرینی و گسترش دانش برگزار میشن.

تازه‌ترین اسمی که این روزا می‌شنویم، لین استارتاپ ماشین هست. به عنوان عضو کوچکی از این اکوسیستم، دوست داشتم مطلبی در مورد لین استارتاپ ماشین و تفاوتش با استارتاپ‌ویکند بنویسم.

همونطوری که احتمالاً با روند برگزاری استارتاپ ویکند آشنا هستین، این رویداد با ارائه ایده، رای‌گیری، تشکیل تیم شروع میشه و در ادامه طی مراحل آموزشی – کارگاهی از ایده به بازار می‌رسیم. در طی این مراحل تنها به دنبال اجرا و پیاده سازی ایده هستیم.

چیزی که لین استارتاپ ماشین رو از استارتاپ ویکند متمایز می‌کنه، مباحثی هست که در طی روند ایده به اجرا باهاش روبه‌رو هستیم. خیلی مهمه که ایده‌ای که قرار هست اجرا بشه، بازار هدف مشخص داشته باشه و نیازهای مشتری پیش از اجرا و پیاده سازی نیازسنجی و اعتبارسنجی شده باشه.

توضیحات بیشتر در تفاوت این دو رویداد رو در پست مقایسه ماشین استارتاپ ناب با استارتاپ ویکند بخوانید. علاوه بر این پست، برای آشنایی بیشتر با این رویداد، بلاگ لین استارتاپ ماشین رو دنبال کنید. با تلاش تیم اجرایی، مطالب مرتبط با LSM ترجمه شده و در این بلاگ منتشر میشه.

این رویداد را در       فیسبوک       و       توییتر        دنبال کنید.

این رویداد را از زبان افراد سرشناس اکوسیستم بخوانید:

اسد صفری – مربی و تسهیل گر تفکر چابک و ناب

مهدی علیپور سخاوی – دکتر استارتاپ

سهیل عباسی – مدیر خوشفکری 

محمد جعفر کرمانپور – بنیان‌گذار برند آموزشی متالرن

ارائه‌هایی در مورد لین استارتاپ ماشین:

ارائه آقای غانم‌زاده 

ارائه سام هیل

معرفی لین استارتاپ ماشین در سایر سایت‌ها پس از نشست خبری:

خبرگزاری فارس

خبرگزاری ایرنا

۱پزشک